UG Jedlicze - jedlicze.pl

Pałac Stawiarskich, fotografia z drugiej polowy lat 20. XX w.
Zbiory autora (jedna z najstarszych fotografii Pałacu)

Pamięci Władysława Beliwar-Węgrzyńskiego (1926-2018)

„Józef Wojtyga. Architekt i działacz niepodległościowy” to tytuł wystawy przygotowanej przez Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu. Ekspozycja została otwarta 27 lipca w Domu Gotyckim - oddziale Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu. Wystawa (czynna do 23 września) poświęcona jest życiu i twórczości Józefa Wojtygi (1881-1952) - legionisty, architekta sądeckiego, konserwatora, działacza niepodległościowego i społecznika. Przedstawiony jest tam jego bogaty dorobek, między innymi projekty i rysunki architektoniczne wybranych budowli.  Wystawa przynosi także wyjątkowe odkrycie dotyczące Pałacu Stawiarskich w Jedliczu, a o szczegółach w swoim tekście mówi Remigiusz Janocha, pasjonat historii z Jedlicza.

Na ekspozycji można zobaczyć dwa projekty dworu jedlickiego. Na jednym z  planów widnieje data jego sporządzenia: 1923 r. oraz umieszczone są dwa nazwiska: Józefa Wojtygi - autora elewacji frontowej budynku oraz Wiktora Sikorskiego jako realizatora rzutów.

Projekty dworu w Jedliczu, które pochodzą z Archiwum Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu:

sygnatura: Arch. MNS 4311/55/1

sygnatura: Arch. MNS 4311/55/117

Wiktor Sikorski (1863-1926) był inżynierem architektem, prowadził w Krośnie przedsiębiorstwo budowlane, udzielał się także społecznie. Był budowniczym budynków użyteczności publicznej i licznych kościołów między innymi: budynku Sądu Okręgowego w Krośnie, kościoła Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej w Barcicach, kościoła św. Zofii w Dylągowej. Obaj architekci współpracowali  przy realizacji tego projektu, a udział W. Sikorskiego w pracach budowlanych i zapewne nadzorze  jest bardziej niż prawdopodobny, chociażby z racji bliskiej odległości Krosna od Jedlicza. Te fakty przywołane są po raz pierwszy. Konkludując autorem projektu Pałacu Stawiarskich w Jedliczu był architekt sądecki Józef Wojtyga, natomiast wykonawcą planu i prowadzącym budowę krośnieński przedsiębiorca budowlany inż. Wiktor Sikorski.

W 1922 r. właściciel dóbr Walerian Stawiarski podczas pobytu w Wielkopolsce uległ poważnemu wypadkowi, ster rządów w jedlickim dworze przejęła wówczas jego żona Zofia. Jak wynika z korespondencji Zofii Stawiarskiej z września 1922 r. (list w zbiorach Autora) w tym okresie równolegle z prowadzoną budową kościoła nastąpiła budowa nowego domu. W tym właśnie roku miał miejsce pierwszy etap inwestycji dotyczącej dworu, przystąpiono do wstępnych robót i przygotowania materiałów. Zasadnicze prace przy nowej siedzibie rozpoczęły się w następnym roku. Tutaj warto podkreślić znaczącą rolę Z. Stawiarskiej w zainicjowaniu tej sprawy, która zastępowała męża w administrowaniu całym majątkiem i nadzorowała budowę kościoła i dworu. Była główną inspiratorką tych działań, od lat zabiegała o budowę nowego domu, tylko dzięki jej bezprzykładnej determinacji udało się to przedsięwzięcie zrealizować. Zapewne też właścicielka miała znaczący wpływ na wybór biura architektonicznego J. Wojtygi z Nowego Sącza, któremu zlecono opracowanie projektu dworu. Trzeba jednak przyznać, że gdyby nie dochody Waleriana Stawiarskiego płynące z udziałów w rafineriach i kopalniach nafty  nie udałoby się sfinalizować tej inwestycji.

Dotychczas mylnie przypisywano realizację tego projektu architektowi Janowi Sas Zubrzyckiemu i ta wersja błędnie funkcjonuje w literaturze przedmiotu. Fakt ten jest tym bardziej zastanawiający, że w żadnych zachowanych dokumentach nie wymienia się nazwiska tego twórcy, jako autora projektu tej budowli. Nie odnaleziono źródeł stwierdzających jednoznacznie autorstwo tej realizacji. Na dodatek na fasadzie bocznej Pałacu Stawiarskich umieszczono tablicę upamiętniającą rzekomego projektanta. Płyta ta wprowadza w błąd społeczność, powinna być zdemontowana i zastąpiona nową, zgodną z prawdą historyczną.

Od wielu lat kwestia autorstwa dworu jedlickiego była sprawą intrygującą dla osób zainteresowanych historią regionalną. Doskonale pamiętam rozmowy z krewnym właściciela dóbr jedlickich Waleriana Stawiarskiego, mgr inż. Władysławem Beliwar-Węgrzyńskim, który sceptycznie odnosił się w kwestii autorstwa, że autorem projekt był J. Sas Zubrzycki (przechowuję do dziś dnia również korespondencję z W. Beliwar-Węgrzyńskim). Władysław Jan Franciszek Beliwar-Węgrzyński urodził się 30 sierpnia 1926 r. we Lwowie. Był synem dr praw Jana Beliwar-Węgrzyńskiego, adwokata i wicedyrektora Banku Handlowego we Lwowie i Marii z domu Szeligowskiej, pianistki. Jego prababka Emilia z Węgrzyńskich Stawiarska była siostrą Seweryna Stawiarskiego, ojca Waleriana. Węgrzyńscy byli najbliższymi krewnymi W. Stawiarskiego (był ich wujecznym dziadkiem). Wszyscy członkowie rodziny bywali w Jedliczu, niekiedy parę razy w roku. Zasługi Władysława Beliwar-Węgrzyńskiego dla naszej społeczności lokalnej są niedocenione, gdyż praktycznie nieznane, a były przecież  znaczące. Miejmy nadzieję, że ten stan rzeczy ulegnie zmianie, chociażby za sprawą niniejszego artykułu. Ziemia jedlicka bardzo wiele mu zawdzięcza. Jego wspomnienia, relacje i cenne materiały, którymi się dzielił niepomiernie wzbogaciły naszą wiedzę o historii dworu jedlickiego i losach jego właścicieli (między innymi dzięki temu faktowi udało się odtworzyć genealogię rodu Stawiarskich, ujawnione zostały źródła dotychczas nieznane, a dotyczące np. życia codziennego dworu i jego gości itd.). W. Beliwar-Węgrzyński jako rodowity lwowianin, był człowiekiem o wysokiej kulturze i erudycji historycznej. Bardzo ucieszył się, że jedną z ulic jedlickich nazwano imieniem Zofii i Waleriana Stawiarskich, tym samym doceniając w przestrzeni publicznej znaczenie ich działalności. Władysław Beliwar-Węgrzyński zmarł 18 września 2018 r. we Wrocławiu.

Pozwolę sobie przytoczyć fragment wspomnień W. Beliwar-Węgrzyńskiego, które powinny zostać opublikowanie w całości i udostępnione szerszej społeczności:

„Dom jedlicki znałem bardzo dobrze i byłem do niego bardzo przywiązany. Te trzy duże sale wspomniane w opisie to sala jadalna i dwa salony. Do jadalni przechodziło się z hallu. Olbrzymi kredens na całą długość ściany z okienkiem do pokoju kredensowego i windy do kuchni, która mieściła się w suterenie. Za salą jadalną były dwa olbrzymie salony; tam była podawana kawa po obiedzie, stał fortepian na którym grywała moja Matka [Maria Węgrzyńska studiowała w Konserwatorium Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie, w klasie fortepianu profesora Vilema Kurza, przyp. autor]. Z jednego salonu było wyjście na taras frontowy, który w tym miejscu przechodził w tzw. „bombonierkę” małymi kamiennymi schodkami z boku, wychodzącymi do ogrodu. Mam zdjęcie z górnego tarasu na grające w bridża towarzystwo. Wygodna była ilość pokoi gościnnych. Nie był jeszcze przed wojną wykończony południowy taras na piętrze [...]”

Pałac Stawiarskich to jeden z zabytków o najwyższym znaczeniu dla Gminy Jedlicze. Ta pałacowa dawna rezydencja ziemiańska stała się jednym z symboli naszego miasta, który tworzy jego tożsamość historyczną. Ten ważny obiekt to również atut dla rozwoju i promocji regionu. Odkrycie poczynione (po przeszło stu latach) na wystawie poświęconej twórczości Józefa Wojtygi ma przełomowe znaczenie dla historii  tej budowli.

autor tekstu: Remigiusz Janocha

Autor artykułu składa podziękowanie kierownikowi Działu Sztuki Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu Pani Edycie Ross-Pazdyk za udostępnienie materiałów do niniejszego artykułu przechowywanych w archiwum muzealnym oraz Burmistrzowi Gminy Jedlicze Pani Jolancie Urbanik za możliwość upowszechnienia wiedzy o tym odkryciu.